Van Tol weet nog precies waar ze was toen ze hoorde dat ze had gewonnen. “Ik ging net mijn dochter ophalen van de crèche toen de president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen belde met het nieuws”, vertelt ze. “Van alle genomineerden was ík kennelijk boven komen drijven; ongelofelijk.”
De kersverse winnares moest echter nog even wachten met feestvieren (al deed ze dat natuurlijk alvast wel in klein comité) tot de officiële bekendmaking. Weer een paar maanden later, op 27 september, was het voor de derde keer feest. Want toen kreeg ze de prijs uitgereikt in het bijzijn van haar dierbaren. “Een heel indrukwekkende ceremonie, en tot in de puntjes verzorgd”, blikt ze terug. “Voor mijn familie was het ook heel interessant om kennis te maken met wat ik nou eigenlijk doe.”
Van Tol onderzoekt waarom mensen die depressief zijn geweest, vaak opnieuw depressief worden. “Wat gebeurt er in de hersenen van mensen die hersteld zijn van een depressie? Hoe kunnen we het brein inzetten om ervoor te zorgen dat mensen minder kwetsbaar zijn voor een volgende depressie?”
Een beproefde methode is preventieve cognitieve therapie. Hierbij leren patiënten negatieve denkpatronen bij zichzelf herkennen en die te vervangen door positieve gedachten. “We weten dat de kans om opnieuw depressief te worden door preventieve cognitieve therapie afneemt”, zegt Van Tol. “Maar helaas geldt dat niet voor iedereen. Het zou mooi zijn als we konden voorspellen voor wie het wel werkt, en wie beter iets anders kan gaan doen. Zoals mindfulness, sporten of medicatie gebruiken.”
De neuropsycholoog is net begonnen met een onderzoek naar mindfulness (yoga-achtige oefeningen waarbij het gaat om zonder oordeel 'in het moment' te zijn) versus fantaseren over positieve dingen. “Het zijn mentale workouts waarvan we weten dat ze bijdragen aan het verkleinen van de kans op terugval. Nu willen we kijken welke techniek voor welke persoon de beste is.”
Ook doet ze onderzoek bij mensen die heel recent een zelfmoordpoging hebben ondernomen. Ze wil er achter komen waaróm sommige mensen suïcide willen plegen. “Hoe ga je om met emoties als je in die kwetsbare toestand bent? Vanuit het Cognitive Neuroscience Center maken we bij de afdeling Radiologie MRI-scans om te kijken of het brein op dezelfde manier reageert als het brein van mensen die geen suïcidepoging hebben gedaan, maar wel depressief zijn, en van mensen die nog nooit depressief zijn geweest.”
Haar interesse voor het mechanisme achter depressie, en vooral de symptomen van depressie zoals gebrek aan positieve emoties en nergens interesse voor hebben, ontstond al vroeg. “Toen ik zestien was, wist ik al dat ik psychologie wilde studeren. Al kan ik me niet voorstellen dat ik toen al wist wat dat precies inhield”, lacht Van Tol. “Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in waarom mensen verschillend gedrag vertonen in verschillende situaties. Waarom sommige mensen die heel nare dingen in hun jeugd hebben meegemaakt, wel of juist geen problemen ontwikkelen. Wat beschermt je tegen depressie en angst?”
Van Tol wilde graag therapeut worden en mensen helpen. Maar tijdens haar studie kwam ze erachter dat ze het veel interessanter vond om te onderzoeken hoe het mechanisme überhaupt werkt. “Ik deed onderzoek naar het brein van mensen met dementie; de stemming van mensen met dementie is vaak depressief. Ik werkte in een verpleeghuis voor mensen met dementie, hartstikke leuk, maar mijn hart lag bij onderzoek doen. Per toeval kwam er een onderzoek voorbij naar de werking van het brein van mensen met een depressie. Daarin kwam alles samen wat ik interessant vond.”
Van Tol treedt regelmatig naar buiten om mensen te informeren over depressie, de kans op terugval en de rol van het brein daarbij. Daarbij zoekt ze vaak de samenwerking op. Zo vlogde ze voor het Dagblad van het Noorden over winterdepressie en organiseerde ze met haar team een publieksdag met de Depressie Vereniging. Samen met de Hersenstichting hield ze een live experiment naar de invloed van prikkels. Mensen moesten een computertaak uitvoeren waarbij ze ontdekten dat hun hersenen meer aandacht hebben voor negatieve informatie wanneer ze zich prikkelbaar voelen.
“Op deze manier proberen we uit te leggen wat wetenschap is en hoe je daarmee in een lab bezig kunt zijn”, aldus Van Tol. “We doen ook veel in samenwerking met patiënten, omdat het goed is om feeling te houden met de mensen voor wie je het doet. Als je alleen maar met data en theorieën bezig bent, dan loop je het risico in een parallel universum terecht te komen.”
Van Tol benadrukt dat bij al haar onderzoeken veel mensen betrokken zijn. “Door deze award komt de aandacht weliswaar bij mij te liggen. Maar zonder alle studenten, promovendi, clinici en geweldige collega-onderzoekers zou ik dit werk nooit kunnen doen”, aldus de neuropsycholoog.
Het uitgangspunt van het wetenschappelijk onderzoek in het UMCG is om meer gezonde jaren toe te voegen aan het leven. Daarom verrichten we onderzoek naar de mechanismes van ziektes, dus naar de vraag: wat ligt ten grondslag aan een ziekte? Ook zoeken we naar manieren om ziektes te voorkomen, en, als er toch ziektes ontstaan, naar nieuwe manieren om die vast te stellen en te behandelen.
