Een CI bestaat uit twee delen: een ontvangstspoel en elektrodes die in het lichaam worden ingebracht en een spraakprocessor die achter het oor wordt geplaatst. De ronde ontvangstspoel is ongeveer twee centimeter groot en komt achter het oor onder de huid. De elektroden komen in het slakkenhuis van het oor. Rolien Free: ‘In het slakkenhuis zitten zo’n 3500 haarcellen die geluid omzetten in elektrische signalen. Bij mensen met een ernstig gehoorverlies zijn die haarcellen kapot en de elektrodes vervangen deze. Ze zetten geluid om in elektrische signalen die direct via de gehoorzenuw naar de hersenen worden gestuurd.’
Er zijn meerdere fabrikanten en daardoor ook meerdere soorten CI’s; de verschillen zitten in de spraakprocessor en manier van bedienen. Bert Maat: ‘Wij kijken bij iedere patiënt welk CI medisch-technisch het meest geschikt is. De patiënt mag kiezen, tenzij iemand een bepaalde medisch-technische indicatie heeft.’ Een volwassene krijgt één CI. Die wordt aangebracht aan de kant van het minst goede evenwichtsorgaan, dan wel bij het minst goede oor. Free: ‘Een operatie duurt tussen de 2,5 en 3,5 uur. Kinderen krijgen meestal twee CI’s; hun operatie duurt dan ongeveer 6 uur.‘
Voor de patiënten breekt na de operatie een intensieve periode aan. Vier tot zes weken na de operatie stelt de audioloog heel precies de spraakprocessor af. Dat is echt maatwerk. Maat: ‘We kijken dan of de elektrodes werken en stellen iedere elektrode af. Telkens gaan we daarbij na wat de zwakste stroomstelling is waarbij iemand nog heel zacht iets hoort, of de sterkste waarbij iemand juist heel hard iets hoort. Dat herhalen we bij iedere patiënt een aantal keren met telkens een week er tussen.’
Tegelijkertijd begint voor de patiënt het wennen aan geluiden kunnen horen en de revalidatie. Volgens Rolien Free is dit voor hen een spannende fase: ‘Iemand moet echt weer opnieuw leren horen en geluiden herkennen. Dat gevoel van herkenning zijn ze vaak kwijt. Stel dat je al jaren geen hoge tonen meer hebt gehoord en opeens lukt dat wel weer. Dat is heftig. Patiënten schrikken daar soms van en moeten er enorm aan wennen. Het geeft soms emotionele reacties.’
Ik geniet als ik merk dat patient een geluid goed interpreteert
Voor Bert Maat zit het mooiste moment ook in deze fase: ‘Ik zeg dan de dagen van de week en de patiënt moet mij nazeggen. Ze kunnen vaak goed liplezen, dus ze zien mij maandag zeggen. Ze zeggen dan maandag terug en dan gebeurt er heel veel tegelijk in hun hersenen. In een split second maken hun hersenen een associatie. Als ze later het woord maandag horen zonder liplezen, dan herkennen ze dat geluid en is die klank voor hen maandag geworden. Ik geniet enorm als ik merk dat ze goed associëren.’
Er vindt voorafgaand aan de operatie nogal wat onderzoek plaats om te bepalen of iemand in aanmerking komt voor een CI. Bert Maat: ‘We krijgen jaarlijks zo’n 100 aanmeldingen via bijvoorbeeld huisartsen, kno-artsen of audiologische centra van slechthorende of dove patiënten. Bij hen gaan we de geschiedenis van hun gehoor na en checken we of hun gehoortoestel nog wel optimaal is ingesteld. We letten op eventuele eerdere operaties die iemand gehad heeft en onderzoeken het oor. Soms zijn mensen beter geholpen met een gehoortoestel.’
Maar ook wordt van iedereen vooraf een CT- en MRI-scan gemaakt, omdat duidelijk moet zijn of het medisch-technisch kan om het CI in te brengen. Maat: ‘Het slakkenhuis moet toegankelijk zijn om een elektrode in te plaatsen. Verder gaan we de algemene gezondheid en kwetsbaarheid van een patiënt na; vaak zijn de patiënten op leeftijd en daarom werken we veel samen met Ouderengeneeskunde. We moeten weten of iemand nog in staat is om te leren hoe hij een signaal moet interpreteren.’
Een belangrijke factor is bovendien het evenwichtsorgaan. Het slakkenhuis en het evenwichtsorgaan zitten aan elkaar vast. Daardoor kan het implantaat invloed hebben op het evenwichtsorgaan en dit verstoren. Rolien Free: ‘We doen daarom vooraf een evenwichtsonderzoek. Je merkt niets van je evenwichtsorgaan als het goed werkt. Maar als het niet goed werkt, merk je dit meteen. Dat kan een reden zijn het CI niet in te brengen.’ Na al deze onderzoeken blijven er ongeveer 65 mensen over die in aanmerking komen voor een CI. ‘Na uitleg begrijpen de afvallers dit heel goed en krijgen we vaak reacties als ‘oh, dan nog maar even niet’.
Een symfonie van Mozart horen, gaat niet lukken met een CI
Het komt door het uitgebreide voortraject volgens Free vrijwel nooit voor dat een CI niet goed werkt. ‘We bespreken vooraf ook altijd wat iemand van een CI kan verwachten. Als iemand eerst nog maar 20% kon verstaan en nu 60-80%, dan is dat enorme winst.’ Er zitten ook grenzen aan de mogelijkheden van een CI. Maat: ‘Spraak is een vrij eenvoudig geluid; dat kan een CI heel goed doorgeven. Maar muziek is een heel complex signaal, dat kan een CI niet goed verwerken. Ook als meerdere mensen tegelijk praten of situaties van achtergrondgeluid als iemand praat, zijn heel moeilijk voor een CI. Als iemand verwacht een symfonie van Mozart te kunnen horen, moeten we hem uit die droom helpen.’
Hoe goed kan iemand weer horen na het inbrengen van een CI? Hieronder zijn enkele geluidsfragementen te horen.
Het geluidsfragment zonder bewerking. Dit is hoe iemand zonder gehoorproblemen het geluid hoort.
2 CT-scans: links van de ingebrachte ontvangstspoel en rechts van de elektrode in het slakkenhuis van het oor
In het UMCG wordt de ingreep sinds 2000 gedaan en er zijn nu ongeveer 1050 CI’s ingebracht. Het CI-team bestaat behalve uit KNO-artsen en audiologen, ook uit logopedisten, orthopedagogen, een medisch maatschappelijk werker en een coördinerend secretariaat.
In de rubriek #hoedan geven we antwoorden op vragen die je altijd al had, of waarvan je niet eens wist dat je ze had. Elke acht weken trakteren we je op een nieuw inzicht.
