‘Als patiënten bijvoorbeeld bloed moeten prikken om te achterhalen of ze ziek zijn, kan het zijn dat de arts vraagt of de patiënt een extra buisje bloed wil geven voor wetenschappelijk onderzoek', vertelt Cleo van Diemen, onderzoeker bij de afdeling Genetica en beheerder van de GeneticLines biobank. ‘Als de patiënt toestemming geeft, bewaren wij het extra buisje bloed in onze biobank. Het buisje gaat dan eerst naar een laboratorium waar analisten het labelen en pseudonimiseren, dit betekent dat onderzoekers niet kunnen zien van wie het afkomstig is.’
Cleo van Diemen
Daarna wordt het lichaamsmateriaal opgeslagen in speciale vriezers die erg koud zijn. De temperaturen variëren tussen –80 tot wel –150 graden Celsius. Op die temperatuur blijven lichaamsmaterialen zoals bloed en urine lang goed. Om cellijnen te bewaren, moet de temperatuur nog lager zijn. Dat materiaal wordt opgeslagen in tanks met vloeibare stikstof tot –196 graden Celsius.
Vriezers in de centrale vriezerfaciliteit in het UMCG
Ralph Hardenberg met monsters in een cryotank met vloeibare stikstof
De vriezers staan in de centrale vriezerfaciliteit van het UMCG, die sinds 2018 bestaat. Materialen kunnen daar jarenlang worden bewaard en voor verschillende onderzoeken worden ingezet. Een klein buisje bloed kan bijvoorbeeld genoeg DNA bevatten voor tientallen studies.
Buisjes met lichaamsmateriaal in de vriezer
De doosjes met monsters worden nauwkeurig gecodeerd en geregisteerd
Ralph Hardenberg, coördinator van de centrale vriezerfaciliteit, en zijn team zorgen ervoor dat er zorgvuldig wordt omgegaan met alle monsters in de vriezer. ‘De temperatuur van de vriezers monitoren we continu en alarmen waarschuwen ons bij stroomuitval of temperatuurschommelingen', legt hij uit. ‘We draaien diensten en als het alarm afgaat moet je naar het UMCG komen, ook in de nacht. En als het nodig is plaatsen we de materialen over naar back-upvriezers.’ Ook registreert het team van Ralph Hardenberg de monsters nauwkeurig in een database, zodat onderzoekers precies weten welk materiaal beschikbaar is en onder welke omstandigheden het is opgeslagen.
Display vriezer met alarmsysteem
Het UMCG heeft meer dan 175 biobanken. Enkele voorbeelden zijn OncoLifes, TransplantLines en GeneticLines, die laatste is een biobank waarin gegevens worden verzameld voor onderzoek naar het ontstaan en behandelen van erfelijke ziektes. ‘Om erachter te komen welk gen je ziek maakt, is het noodzakelijk om de genen van zieke en gezonde mensen te vergelijken', legt Cleo van Diemen uit. ‘Wat hebben mensen met dezelfde klachten gemeen? Kunnen we voorspellen wie een verhoogd risico heeft op een bepaalde ziekte? En welke behandelingen werken bij wie het beste?’
Om erachter te komen welk gen je ziek maakt, is het noodzakelijk om genen van zieke en gezonde mensen te vergelijken.
‘Dankzij biobankonderzoek zijn al veel medische doorbraken bereikt', vertelt ze. ‘Een mooi voorbeeld is EUROCAT, een onderzoek naar aangeboren afwijkingen. Door gegevens van veel zwangere vrouwen te analyseren, kunnen onderzoekers verbanden leggen tussen blootstelling aan bepaalde stoffen tijdens de zwangerschap en aangeboren afwijkingen bij baby’s. Dit soort studies helpen om risico’s te verminderen en toekomstige generaties gezonder te houden.’
In de rubriek #hoedan geven we antwoorden op vragen die je altijd al had, of waarvan je niet eens wist dat je ze had. Elke acht weken trakteren we je op een nieuw inzicht.