Waarom krijgen vrouwen bij dezelfde symptomen minder vaak een diagnose? Hoe is die ongelijkheid ontstaan – en waarom is de zorg nog steeds ingericht op het mannenlichaam? Op dinsdag 20 mei staan deze vragen centraal tijdens UMCG in Forum: Komt een vrouw bij de dokter. In een uitverkochte zaal gaan zorgverleners, onderzoekers en ervaringsdeskundigen in gesprek over hoe de zorg eerlijker kan – en moet.
‘Er is in de geschiedenis wel degelijk onderzoek gedaan naar vrouwen', vertelt historicus Karen Hollewand. 'Maar die kennis verdwijnt vaak naar de achtergrond. In de 19e eeuw ontstaat de moderne geneeskunde, tegelijk met de strijd voor gelijke rechten. Vrouwen zoals Aletta Jacobs wilden gelijke toegang tot onderwijs en medische zorg. Daar ontstond de gelijkheidsparadox. In de strijd benadrukten ze dat het enige verschil de baarmoeder was. Maar juist die nadruk op gelijkheid zorgde er mede voor dat het mannenlichaam de standaard werd in de geneeskunde.’
Dat merken we nu nog steeds in de zorg. ‘Er is bijvoorbeeld meer onderzoek gedaan naar erectiestoornissen dan naar menstruatieklachten’, zegt Hollewand. Tegelijkertijd uiten veel ziektes zich bij vrouwen anders dan bij mannen, zoals bij hartproblemen. ‘Vrouwen hebben dan vaak andere klachten, bijvoorbeeld extreme vermoeidheid in plaats van pijn op de borst. Die signalen worden daardoor regelmatig gemist.' Hetzelfde geldt voor ziektes als de ziekte Crohn of andere darmziekten: die geven bij vrouwen soms andere of vagere klachten, waardoor de juiste diagnose later komt.
Er rust bovendien nog altijd een taboe op vrouwenklachten. Endometriose komt net zo vaak voor als diabetes, maar blijft slecht begrepen. ‘Vrouwen wordt vaak gezegd dat hun klachten ‘normaal’ zijn', aldus Hollewand. Daardoor worden ze niet serieus genomen.
Dat gebeurde ook bij Kenter. Haar klachten werden lange tijd gezien als gewone menstruatie of een blaasontsteking. Pas veel later kreeg ze de juiste diagnose. In de tussentijd kreeg ze pijnstillers en onderging ze meerdere operaties, terwijl de echte oorzaak niet werd herkend of onderzocht.
'Vrouwen wordt vaak gezegd dat hun klachten 'normaal' zijn.'
UMCG-onderzoeker en gezondheidswetenschapper Aranka Ballering onderzoekt hoe geslacht en gender invloed hebben op het ervaren en behandelen van klachten. ‘Vrouwen worden minder vaak lichamelijk onderzocht en krijgen minder vaak een diagnose dan mannen, ook bij dezelfde klachten,' zegt ze. ‘Mannen krijgen vaker een röntgenfoto, echo of verwijzing; vrouwen vaker alleen bloedonderzoek. Daardoor hebben vrouwen zo’n zes procent minder kans op een diagnose.’
Met moderator Jetse Goris speelt Ballering echte gesprekken uit de spreekkamer na. Het publiek mag raden: is de patiënt een man of een vrouw? De reacties tonen hoe snel mensen oordelen op basis van taal. ‘Deze uitleg is feitelijk, dat zal wel een man zijn', of: ‘Die overdreven toon past bij een vrouw.’ Maar zo eenvoudig is het niet, zegt Ballering. ‘Taal roept verwachtingen op, maar die kloppen niet altijd. En zulke aannames kunnen invloed hebben op de zorg die iemand krijgt.'
Huisarts en docent Nicoline van den Broek (UMCG) ziet hoe moeilijk het soms is om klachten goed te begrijpen. ‘Vrouwen vertellen hun verhaal vaak anders dan mannen. Ze komen eerder naar de huisarts en leggen hun gevoel beter uit. Dan is het belangrijk om goed te luisteren, nieuwsgierig te blijven en naar het hele verhaal te kijken: wie zit er voor je en wat past daarbij?’
Volgens haar moeten artsen beter opletten op onbedoelde vooroordelen. ‘We hebben vaak een beeld in ons hoofd, zonder dat we het doorhebben. Sommige ziektes komen vaker voor in bepaalde groepen. Maar soms weet je gewoon niet wat je nog niet weet. We moeten meer kennis hebben over hoe ziektes er bij vrouwen uitzien.’
Belangenorganisatie WOMEN Inc. pleit daarom voor een Nationale Strategie Vrouwengezondheid, met meer onderzoek naar klachten zoals endometriose en de overgang, en betere kennisdeling onder zorgverleners én vrouwen. ‘Een land als Ierland laat zien wat er mogelijk is,’ zegt Femke van Heun, redacteur bij WOMEN Inc. ‘Daar zijn speciale centra voor endometriose, zijn menstruatieproducten gratis, en is er meer aandacht voor vrouwengezondheid. Wat nog ontbreekt in Nederland is voldoende budget voor onderzoek en scholing.’ Op Internationale Vrouwendag bracht WOMEN Inc. het boek Diagnose: vrouw uit – een hulpmiddel voor vrouwen in het gesprek met hun arts, én een middel om beleidsmakers te wijzen op het belang van meer aandacht voor dit thema.
'Durf door te vragen en schrijf klachten op.'
Er is beweging, merkt UMCG-gynaecoloog Astrid Cantineau. ‘We krijgen steeds meer inzicht in wat hormonale schommelingen doen, hoe medicatie werkt bij vrouwen en hoe zorg beter afgestemd kan worden.’ Ook patiënten kunnen daarin iets betekenen. ‘Durf door te vragen en schrijf klachten op. Gebruik de drie goede vragen aan je arts: Wat zijn mijn mogelijkheden? Wat zijn de voor- en nadelen? Wat betekent dit voor mij? En voeg gerust toe: Wat betekent dit voor mij als man of vrouw?’
Van den Broek vult aan: ‘Het helpt als je goed voorbereid komt en je gedachten deelt. Zo leggen we samen de puzzel. Maar kom nog niet met een eigen diagnose – dan missen we soms belangrijke stukjes.’
Cantineau: ‘Zorgverleners zijn zich niet altijd bewust van de invloed van de cyclus. Aandacht voor geslacht en gender hoort al in de opleiding, én in de praktijk. Daar bewust naar vragen helpt – het is vaak relevanter dan je denkt.’
Wil je meer weten over dit onderwerp of weten wat jij zelf kunt doen? Bekijk dan de drie goede vragen die je helpen om een beter gesprek te voeren met je arts. WOMEN Inc. werkt aan een Nationale Strategie Vrouwengezondheid en het patiëntenplatform van de NVOG geeft praktische informatie voor vrouwen.
Dinsdag 23 september is er weer een nieuwe editie van UMCG in Forum. Samen met experts duiken we in een actueel en belangrijk gezondheidsthema. Waar het precies over gaat, maken we binnenkort bekend. Schrijf je in voor onze nieuwsbrief als je als eerste op de hoogte wilt zijn en je op tijd wilt aanmelden.
