Bacteriën zijn niet slim, wel ontzettend efficiënt. Hun doel in het leven is opname van voedingsstoffen, groeien, delen en zich vermenigvuldigen. Ten koste van hun concurrenten. Ze moeten dus altijd iets slimmer zijn dan de concurrentie en daarin ontwikkelen ze zich naar ‘next levels’. Veel bacteriën heb je nodig, andere kun je missen als kiespijn. Een daarvan is Porphyromonas gingivalis, een bacterie die betrokken is bij parodontitis.
“Een gevaarlijke etterbak”, stelt Van Dijl. Tjakkes: “Het is een van de bacteriën die zich nestelt in de ruimte tussen tand en tandvlees, en tandplaque veroorzaakt. Wat weer leidt tot ontstoken tandvlees. Met als gevolg loszittende tanden en kiezen, het verlies van - een deel - van het gebit en aantasting van het kaakbot.”
Daar blijft het niet bij. Ze kunnen de ontsteking versterken met allerlei effecten in het lichaam als gevolg. Er zijn bijvoorbeeld verbanden met reumatoïde artritis (chronische gewrichtsontsteking), diabetes en zwangerschapsvergiftiging.
Maar verbanden zijn nog geen rechtstreekse oorzaken. “Bacteriën zijn rasmanipulators”, vertelt Van Dijl. “Ze scheiden eiwitten uit, die de samenstelling van onze cellen beïnvloeden. Daarmee zetten ze afweerreactie in gang, waardoor het lichaam gezonde cellen ziet als gevaarlijke indringers die vernietigd moeten worden. Dat manipulatieproces gaat via vele schakeltjes. Ik wil weten welke schakels dat zijn en wat daar gebeurt.”
Alle reden dus om parodontitis serieus te nemen, ook als je er geen last van hebt. Zeker als je beseft dat de onzichtbare wond meestal veel groter is dan je denkt. “Een geïnfecteerd oppervlak van vijfentwintig tot dertig vierkante centimeter is geen uitzondering”, aldus Tjakkes. “Met zo’n wond aan arm of been zou je in het ziekenhuis worden opgenomen.”
De behandeling van parodontitis is erop gericht om P. gingivalis en een aantal andere soorten het veld te laten ruimen. In de eerste plaats door ervoor te zorgen dat iemand zijn gebit goed onderhoudt. Met ragers, tandenstokers, goed poetsen, en door de mondhygiënist tandsteen en plaque te laten verwijderen. Als de ontsteking nog niet ver gevorderd is, kan dat voldoende zijn.
“Maar de bacterie kan diep zitten, tot het kaakbot aan toe. Dan moet de ruimte tussen tandvlees en wortels professioneel gereinigd worden. Als het goed is wordt het tandvlees strakker en gezonder, en worden de ruimtes tussen de tanden minder diep. Maar hiermee is het soms niet klaar. In dat geval wordt het geïnfecteerde gebied blootgelegd en schoongemaakt via een operatieve ingreep. Soms zijn daarnaast nog antibiotica nodig.”
Als de parodontitis diep zit en ook het kaakbot is aangetast, is herstel niet meer mogelijk. Verbetering van de mondgezondheid en het tot stilstand brengen wel. “Daarmee voorkom of beperk je de ziekmakende effecten elders in het lichaam.”
Tjakkes hoopt dat het wetenschappelijk onderzoek leidt tot betere, minder belastende behandelmethoden. Maar nog hoger op zijn verlanglijstje staat een manier om parodontitis en de mate waarin de aandoening zich bij iemand zal ontwikkelen, te voorspellen. Uit oogpunt van de volksgezondheid, leefplezier en zorgkosten is dat belangrijk: maar liefst tien procent van de veertigplussers heeft parodontitis.
“Ik wil weten welk advies ik een individuele patiënt moet geven. Poetsadvies is nu gebaseerd op de grootste gemene deler: twee keer per dag twee minuten poetsen. Voor de een is dat voldoende om een lichte tandvleesontsteking te laten verdwijnen, voor de ander is twintig minuten nog lang niet genoeg. Dan hoor ik van de patiënt: hoe had ik dat moeten weten? Ik wil een patiënt zo gezond mogelijk krijgen. Ik wil dus per individu de factoren kennen die juist bij hem of haar voor parodontitis zorgen. Bacteriën, aanleg, stress, maar ook mogelijke leefstijlfactoren zoals roken, voeding en bewegen.”
In zijn praktijk ziet Tjakkes dat de diagnose parodontitis een wake up call kan zijn om gezonder te gaan leven. Nou moet ik echt die stap nemen, hoort hij regelmatig. “Maar ja, ik krijg vooral gemotiveerde mensen in mijn praktijk. Mensen die niet willen, of het niet kunnen betalen, zie ik niet.” Er valt nog een wereld te winnen.